ދައުލަތުގެ މާލީ ޙާލަތު ވަނީ ހީކަރުވާ، ރަޖާއަޅާ ޙާލުގައި ކަމާއި، އަވަސް ފަރުވާ ނުދެވިއްޖެ ނަމަ، ބަލި ޙާލުބޮޑުވެ، އަށިގަނޑަކަށް ލާން ޖެހިދާނޭ ކަމުގެ ބަނދީގެ އަޑު އިވޭތާ ދުވަސްކޮޅެއް ވެއްޖެއެވެ. ކެމްޕޭނުގެ ތެރޭގައި ސިޔާސީ ބޮޑެތި އެންމެންމެ، ދަރަނި ރީސްޓްރަކްޗަރ ކުރުމާއި ރީ ފައިނޭންސް ކުރުމުގެ ވާހަކަތައް ދައްކަމުން ގެންދިޔައީ ފަރިތަކަމާއި އިތުބާރާ އެކުގައި، ރާގަށް ފައްތައި ބުން ހެޔޮ ކޮށްގެންނެވެ.
ކުރިޔަށް އޮތް 2024 އަށް ހުށަހަޅާފައިވާ ބަޖެޓު ރައިވަރުގައި މިފަހަރުވެސް، ވަރަށް މުހިންމު އުންމީދީ ކަޑި ތަކެއް ހިމަނާފައިވެއެވެ. ނަމަވެސް ފާއިތުވެދިޔަ އަހަރުތަކެކޭ ވެސް އެއްފަދައިން، ޅެން ބަހުރަވައިގެ ގޮތުން މުއްސަނދި ބަޖެޓު، ވަޒަނަށް ފައްތައިގެން ރާގަށް ކީދާނެ ކަމަކަށް، މިފަހަރަކު ވެސް ޤަބޫލު ކުރެވޭކަށް ނެތެވެ.
ހުށަހަޅާ ބަޖެޓާއި ކަންހިންގާ ގޮތުގެ ތަފާތު
ނިމިގެން މިދާ 2023 ގެ ބަޖެޓު ހުށަހެޅީ 29 ބިލިއަންގެ ޖުމްލަ އާމްދަނީއަކަށް 8 ބިލިއަން ރުފިޔާއިން ޑެފިސިޓް ވާނޭ ކަމަށް ހިސާބު ޖަހައިގެންނެވެ. އަހަރު ނިމުމުގެ ކުރިން، ފާއިތުވި 2022 އާއި އެއްފަދައިން (ޓޭބަލް 1)، މިހާރު ބުނަނީ އަންދާޒާ ކުރިވަރަށް ވުރެ 2.3 ބިލިއަން ރުފިޔާ އާމްދަނީގެ ގޮތުގައި އިތުރަށް ލިބުނު ނަމަވެސް، މާ ބޮޑުތަނުން ޚަރަދު އިތުރުވުވުމުގެ ސަބަބުން، 6.1 ބިލިއަން ރުފިޔާއިން ޑެފިސިޓް އިތުރުވެ، ޖުމްލަ 14.6 ބިލިއަން ރުފިޔާއަށް ބަޖެޓް ޑެފިސިޓް އަރާނޭ ކަމެވެ.
ޓޭބަލް 1
ބަޖެޓު ކުރާގޮތަށް ޚަރަދު ނުބެލެހެއްޓޭ އެންމެ ބޮޑު ސަބަބަކީ ދައުލަތުގެ ޚަރަދު އިތުރު ވެގެން ދިޔުމެވެ. 2024ގެ ބަޖެޓު ފޮތް ބުނާ ގޮތުގައި “2023 ވަނަ އަހަރަށް ފާސްކުރި ބަޖެޓާ އަޅާބަލާއިރު ޚަރަދު އިތުރު ވެފައިވަނީ އާސަންދަ، ސަބްސިޑީ، އަދި ޕީ.އެސް.އައި.ޕީ. އިންނެވެ.”
ވޭތުގެ ދިޔަ 2022 ގައި އާސަންދަ ހިމެނޭ ގޮތުން ޖުމްލަ ސަބްސިޑީއަށް ބަޖެޓުކުރީ 4.8 ބިލިއަން ރުފިޔާއެވެ. އަހަރު ނިމުނީ އެއަދަދު ނުފުށުން ޖެހި، 8.4 ބިލިއަން ރުފިޔާގެ ޚަރަދު ހިނގުމަށް ފަހުއެވެ. މި ހިންގާ 2023 އަށް ސަބްސިޑީ ބަޖެޓު ކުރީ 2022 އަށް ވުރެ 1.8 މިލިއަން ރުފިޔާ މަދުން 6.6 ބިލިއަން ރުފިޔާއެވެ. ނަސީބު ދެރަކަމުން އެއްވެސް މިންވަރަކަށް ވިސްނިފައިނެތް ރިޔާސީ އިންތިޚާބެއް ކުއްލިއަކަށް ބޯމަތި ވުމުގެ ސަބަބުން ސަބްސިޑީގެ ގޮތުގައި އިތުރު 3 ބިލިއަން ރުފިޔާ ޚަރަދު ކުރަންޖެހި އަހަރު ނިމޭއިރު ޖުމްލަ 9.7 ބިލިއަން ރުފިޔާ، ސަބްސިޑީގެ ގޮތުގައި ހިނގާނޭ ކަމަށް މިހާރު ލަފާ ކުރެއެވެ. ހަމަ މިސަބަބަށް ޓަކައި ކަންނޭނގެއެވެ، ޕީ.އެސް.އައި.ޕީ ބަޖެޓުވެސް 37 އިންސައްތަ އިން އިތުރުވެގެން ދިޔައެވެ.
ޓޭބަލް 2
ކޮންމެ އަހަރަކުވެސް ރާވާފައިވާ މަގުން ބަޖެޓު ކައްސާލާ އެންމެ ބޮޑު ސަބަބަކީ ބަޖެޓަށް ވުރެ ސަބްސިޑީ އަދި ޕީ.އެސް.އައި.ޕީ. އިތުރުވުމެވެ. އެވާހަކަ ސަރީޙަ ޢިބާރާތުން މިފަހަރު ވަނީ ބުނެފައިވެސް މައެވެ. ނަމަވެސް ކޮންމެ ފަހަރަކުވެސް، ކުރިޔަށް އޮތް އަހަރުގެ ސަބްސިޑީއަށް ބަޖެޓު ކުރަނީ ވޭތުގެ ދިޔަ އަހަރުގެ ޚަރަދަށް ވުރެ ކުޑަ އަދަދެކެވެ. 2022 ގެ ބަޖެޓުގެ ޖުމްލަ ސަބްސިޑީގެ ގޮތުގައި 4.8 ބަޖެޓުކޮށް 8.4 ހިނގާނެ ކަމަށް ދެއްކިއިރު، 2023 އަށް ބަޖެޓު ކުރީ 6.6 ބިލިއަނެވެ. 2023 ގެ ސަބްސިޑީ 9.7 ބިިލިއަނަށް އަރާނޭ ކަމަށް ޔަގީން ވާ އިރު 2024 އަށް ބަޖެޓު ކޮށްފައިވަނީ 9.4 ބިލިއަނެވެ.
މިއަހަރުގެ ބަޖެޓު ފޮތުގައި މާލީ ވަޒީރު ވިދާޅުވެފައިވަނީ “ފާއިތުވި ދެ އަހަރުގައި އާސަންދައަށް ހިނގި ޚަރަދުވަނީ ބަޖެޓުގައި ހިމެނި މިންވަރަށް ވުރެ ދެ ގުނައަށް ވުރެ ބޮޑަށް އިތުރުވެފައެވެ.” ނަމަވެސް، ވާރލްޑްބޭންކު ފަދަ ތަންތަނުން ބޮލުގާ ކޮށާ މިންވަރުގެ ސަބަބުން އެކަނިނަމަވެސް، ވޭތުވެ ދިޔަ ދެތިން އަހަރުގައި އާސަންދަ އިސްލާޙު ކުރާ ވާހަކައާއި ސަބްސިޑީ ހަމަމަގަށް އެޅުވުމާ ބަހޭ ވާހަކަ ދަނީ ތަކުރާރު ވަމުންނެވެ. އިސްލާޙުކުރަން ކުރަން ޖެހޭ މަސައްކަތް އެނގޭވެސްމެއެވެ. އެކި އަހަރު އެކި ސަބަބާއި ހެދި މަސައްކަތް ގެންދަނީ ފަސްކުރަމުންނެވެ. ކުރިޔަށް އޮތީ 2024 އެވެ.
މާދަމާ ވާނީ ކިހިނެތް؟
ދާދި އަވަހަށް ރާއްޖޭގެ ރިޔާސަތު ބަދަލުވެ، އާ ޓީމެއް ދަނޑުގައި ރުކުރުވާލާނެއެވެ. ކެބިނެޓްގެ މަގާމުތަކާ މެދު އެއްޗެއް ބުނަން މިއަދު ނޭނގުނު ކަމުގައި ވިޔަސް، އިންތިޚާބީ ރައީސްގެ ފަރާތުން 2024ގެ ބަޖެޓު ފަރުމާ ކުރަން އުފެއްދި ޓީމުގައި ކުރީގައި މާލީ ވަޒީރުކަން ކުރެއްވި 2 ބޭފުޅުން، އަދި ކުރީގެ 2 ގަވަރނަރުން ހިމެނެއެވެ. އެހެންކަމުން ތަޢުލީމާ ތަޖްރިބާގެ ގޮތުން ތަސައްރުފު ފުދިފައިވާ ބަޔަކު ސަރުކާރުގެ މާލީ ކަންތައްތަކާއި ޙަވާލުވާނޭ ކަމަށް ބެލެވެއެވެ.
އެހެނަސް، އާ ސަރުކާރު ވެރިކަމާ ޙަވާލުވަނީ ހަމަ އެހާމެ ބަރު ބޮޑު މެނިފެސްޓޯ އަކާއިގެންނެވެ. ބިން ހިއްކުމާއި ގެދޮރު ވެރިކުރުވުމާއި، އެއަރޕޯޓާއި، ހަސްފަތާލާއި ބަނދަރު ފަދަ ޚަރަދުގެ ގޮތުން ބޮޑު މަޝްރޫޢު ތަކެއް ހިންގުމުގެ އިތުރުން، ފްލެޓް ކުލި އަގު ހެޔޮ ކުރުން ފަދަ، މިހާރު ލިބޭ އާމްދަނީގެ ބައެއް އުނި ވާނޭފަދަ ވަޢުދުވެސް ވަނީ ވެފައެވެ. ކެމްޕޭނުގައި ވަޢުދުވެފައިވާ ބައެއް ކަންކަން 2024ގެ ބަޖެޓުގައި ހިމަނާފައިނުވާ ކަމުގައި މިހާރުވެސް ސުރުޚީތަކުގައި ބުނަން ފަށައިފިއެވެ.
އޭގެ އިތުރުންް 2024 އަކީޥެސް އިންތިޙާބީ އަހަރެކެވެ. ރާއްޖޭގެ ދުސްތޫރީ ނިޒާމު ހަމަޖެހިފައިވާ ގޮތުން ވެރިކަން ދެމެހެއްޓެނީ މަޖިލިސްގެ ރުހުމާ އެކުގައެވެ. އެހެންކަމުން މަޖިލިސްގެ އިންތިޚާބަކީ ވަކި ސަހަލު އިންތިޚާބެއް ނޫނެވެ. މިހިސާބަށް އައިއިރު އިންތިޚާބުތަކާ ދިމާކޮށް އާ ޕްރޮޖެކްޓް ތަކަށް ފެހި ސިގްނަލަ ހޯދުމަށް އަޅުގަނޑުމެން ރައްޔަތުން ވަރަށް ކުޅަދާނަ ވެއްޖައީމުއެވެ. މިކަމަށް މަގު ފަހިވަނީ ކޮންމެ ކުލައަކުން ނަމަވެސް ސިޔާސީ މަގާމުތަކަށް ކުރިމަތިލައްވާ ބޭފުޅުންގެ ދީލަތި ކަމުންނެވެ. މިފަހަރަކު ވަކި ތަފާތު ޑްރާމާއެއް ފެނިދާނެ ކަމަކަށް ޤަބޫލެއް ނުކުރެވެއެވެ. އާސަންދައިގެ ޚަރަދު މަދުކުރެވި، ޑިރެކްޓް ސަބްސިޑީއަށް ބަދަލު ކުރެވި، ޕީ.އެސް.އައި.ޕީ. އިތުރުނުވެ ދިޔުމަކީ ނާދިރު ކަމެކެވެ.
މިހިނގަމުންދާ 2023ގެ ބަޖްޓު ހުށަހެޅިއިރު، ބޯމަތި ވެފައިވާ 2023ގެ ރިޔާސީ އިންތިޙާބުގެ ޙަޤީޤަތްތައް، ހަނދާނުން ކައްސާލައިގެން ބަޖެޓުގައި ނުހިމެނުނު ފަދައިން، 2024 ގެ މަޖިލިސް އިންތިޚާބުގެ ޙަޤީޤަތްތައް ވެސް ހުށަހަޅާފައިވާ 2024 ގެ ބަޖެޓުން ފެންނާން އޮތް ކަމަކަށް ބުނެވޭކަށް ނެތެވެ. އޭގެ ބަދަލުގައި ބުނެފައިވަނީ ޚަރަދު ކުޑަ ކުރުމުގެ ގޮތުން، މިދިޔަ ދެތިން އަހަރުތެރޭގައި ވެސް ނުކުރެވުނު ކަންތައްތައް، 2024 ގައި ކުރާނޭ ކަމެވެ. އާސަންދަ ޚަރަދު ކުޑަކޮށް، ޑައިރެކްޓް ސަބްސިޑީއަށް ބަދަލުކުރާނޭ ކަމެވެ.
މާދަމާ ވާނޭގޮތް ތަފްސީލު ކުރެވޭނެ އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. ނަމަވެސް ކަންތައް ހިނގަމުން ގޮސްފައިވާ މަގަށް ވިސްނުމުން، 2024 ވަނަ އަހަރަކީ ޚަރަދުތައް ކުޑަ ކުރުމުގެ ތެރެއިން ޤައުމުގެ މާލީ މައްސަލަތަކަށް ޙައްލެއް ގެނެވޭނޭ އަހަރެއް ކަމުގައި ނުފެނެއެވެ.
އެޑިޓަރުގެ ނޯޓް:
މި ލިޔުމަކީ، އިޤްތިޞާދީ ދާއިރާ ދިރާސާކުރައްވަމުން ގެންދަވާ، އަދި އެ ދާއިރާގެ ގިނަގުނަ ތަޖުރިބާތަކެއް ލިބިވަޑައިގެން ހުންނެވި، އިބްރާހީމް ޢާޠިފް ޝަކޫރު، އޭނާގެ އަމިއްލަފުޅު ބްލޮގުގައި ލިޔުއްވާފައިވާ ލިޔުމެކެވެ. އާތިފްގެ ލިޔުއްވުންތައް "ފިޔަ އޮންލައިން" ގައި ޝާއިޢުކުރެވިގެން މިދަނީ އޭނާގެ އިޒްނައާ އެކުގައެވެ.
މި ލިޔުމުގެ އަސްލު ބޭނުންފުޅުވާނަމަ، ތިރީގައިވާ ލިންކުން ފެނިވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ.
